Ostatnie publikacje z kategorii prawo spółek

autor artykułu

Tomasz Derwich

radca prawny

602 607 214

t@derwich.pl

Śledź mnie na:

Istnieje wiele powodów sprzedaży udziałów w spółce. Nieporozumienie z innym wspólnikiem, wyjście z inwestycji, nagła potrzeba gotówki czy sytuacje z życia prywatnego to tylko niektóre impulsy do podjęcia decyzji o zbyciu udziałów. Niezależnie od okoliczności każdorazowo należy bezpiecznie podejść do transakcji. Poniżej omówię jakie są typowe sposoby zabezpieczenia interesów sprzedającego oraz o jakich formalnościach trzeba pamiętać.

Zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością odbywa się na podstawie umowy sprzedaży. Mogą to być umowy od razu przenoszące własność udziałów, ale również mogą to być umowy o charakterze przedwstępnym lub warunkowym określające zdarzenia, których spełnienie spowoduje w przyszłości przejście własności udziałów. Zbycie udziałów może następować również w ramach wieloetapowej, skomplikowanej transakcji i poprzedzonej badaniami due diligence spółki. Niezależnie od wybranego modelu sprzedaży ostatecznie za przeniesienie własności udziałów należna będzie cena, której zapłatę powinno się właściwie zabezpieczyć.

Wybór sposobu zabezpieczenia będzie zależeć od okoliczności zawieranej transakcji i poziomu wzajemnego zaufania stron. Istnieje szereg możliwości zabezpieczenia zapłaty ceny, ale żeby zacząć o nich rozmyślać niezbędna będzie wcześniejsza weryfikacja czy zbywca ma swobodę dysponowania udziałami, a jeżeli nie, to co należy zrobić, aby do tej swobody doprowadzić.

Sprawdź ograniczenia

Aby w pierwszym rzędzie bezpiecznie przystąpić do sprzedaży udziałów należy wcześniej zweryfikować umowę spółki. Może ona przewidywać różne ograniczenia dla wspólników chcących zbyć swoje udziały. Do najczęściej spotykanych należą:

• zgoda spółki lub zgromadzenia wspólników

• prawo pierwszeństwa lub pierwokupu sprzedawanych udziałów (zagwarantowane np. pozostałym wspólnikom).

Każdorazowo więc trzeba się upewnić czy umowa nie przewiduje tego rodzaju ograniczeń, gdyż sprzedaż udziałów z ich pominięciem może doprowadzić do bezskuteczności, a nawet nieważności umowy. W razie ich występowania sprzedający udziały wspólnik będzie musiał uzyskać stosowną zgodę lub oświadczenia od uprawnionych z tytułu pierwszeństwa lub pierwokupu.

Ponadto, sprzedający udziały powinien zweryfikować istnienie ewentualnych ograniczeń o charakterze zewnętrznym, do których zaliczać będą się w szczególności:

• zgody korporacyjne po stronie nabywcy – w szczególności wynikające z umowy spółki, jeżeli nabywcą jest spółką prawa handlowego (np. zgoda na nabycie udziałów w innej spółce)

• konieczność poinformowania i uzyskania zgody małżonka na zbycie udziałów, należących do majątku wspólnego – brak jej uzyskania grozi nieważnością umowy sprzedaży

• zgody podmiotów trzecich - najczęściej dużych kontrahentów lub banków, których zgoda na zmiany właścicielskie w spółce ma źródło np. w klauzulach typu change of control

• zgoda Prezesa UOKiK – jeżeli transakcja może prowadzić do tzw. koncentracji

• zgoda Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa, który może skorzystać z prawa pierwokupu, jeżeli spółka jest właścicielem nieruchomości rolnej

• zezwolenie ministra na nabycie udziałów w spółce będącej właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości, jeżeli nabywcą jest cudzoziemiec.

Zastrzeżenie własności udziałów

Najbardziej typową formą zabezpieczenia sprzedaży udziałów jest wprowadzenie do treści umowy zastrzeżenia, iż własność udziałów przechodzi na nabywcę z chwilą zapłaty całości ceny. Przejście udziałów będzie zatem wstrzymane do czasu pełnego wywiązania się nabywcy z płatności. Zastrzeżenie to ma więc funkcję motywująca dla nabywcy, ponieważ do czasu pełnej zapłaty nie będzie on mógł korzystać z uprawnień wspólnika spółki, które mogłyby pozwolić mu np. na zmianę zarządu w spółce, korzystanie z prawa kontroli czy możliwość zwołania zgromadzenia wspólników.

Zadatek i zaliczka

Zadatek najczęściej spotykany jest w transakcjach sprzedaży nieruchomości, ale nie jest on dla nich zarezerwowany. Można nim zabezpieczyć również sprzedaż udziałów. Polega on na tym, że w razie braku zapłaty ceny przez nabywcę, zbywający udziały będzie mógł bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować.

Zaliczka natomiast nie daje prawa odstąpienia od umowy, a w razie niedojścia umowy sprzedaży do skutku powinna zostać zwrócona, jeżeli strony nie postanowią, że ma ona charakter bezzwrotny.

Poręczenie

Zapłatę ceny sprzedaży udziałów można również zabezpieczyć w drodze poręczenia. Poręczycielem najczęściej będzie podmiot powiązany z nabywcą – np. spółka matka, gdy udziały kupowane są przez spółkę córkę. Odpowiedzialność poręczyciela ma charakter solidarny, co oznacza, że odpowiada wspólnie z nabywcą i razem są współdłużnikami. W ten sposób poszerza się majątek, z którego zbywca może się zaspokoić. Sprzedający może żądać zapłaty od nabywcy i poręczyciela jednocześnie. Jeżeli jednak nabywca spłaci cenę lub jej część, to oczywiście poręczyciel zostaje w tym zakresie zwolniony z obowiązku zapłaty. Warto jednak pamiętać, aby zweryfikować wypłacalność poręczyciela, żeby zabezpieczenie było rzeczywiste.

Gwarancja bankowa

Innym sposobem zabezpieczenia uiszczenia ceny sprzedaży jest udzielenie gwarancji płatności przez bank. Umowę z bankiem zawiera nabywca udziałów, a więc poniesie on w związku z tym zabezpieczeniem dodatkowy koszt. Sprzedający, jako beneficjent gwarancji, w sytuacji spełnienia się określonych warunków będzie mógł żądać od banku uiszczenia zapłaty. Bank jest wypłacalnym dłużnikiem, więc nie będzie konieczna dodatkowa weryfikacja w tym zakresie. Istotne jest, aby warunki wypłaty przez bank zostały precyzyjnie określone w umowie gwarancji z nabywcą lub poręczycielem. W razie ich wystąpienia sprzedawca powinien mieć pewność uzyskania zapłaty od banku, a nie odbijać się od banku i wchodzić w dywagacje w zakresie interpretacji zapisów umownych.

Depozyt notarialny

Bardzo skutecznym zabezpieczeniem zapłaty ceny udziałów jest złożenie przez nabywcę środków pieniężnych do depozytu prowadzonego przez notariusza, przed którym zawierana będzie umowa sprzedaży. Notariusz środki te zwolni, jeżeli zostaną spełnione warunki określone w protokole z przyjęcia depozytu. Określa się w nim kwotę przyjmowaną do depozytu, datę wydania, komu ma on zostać wydany, na jakie konto, pod jakimi dodatkowymi warunkami itd., a także w jakim przypadku nastąpi ewentualny zwrot depozytu notarialnego na rzecz osoby, która go złożyła.

Strony transakcji mogą więc na etapie umowy przedwstępnej określić, że cena nabycia zostanie wpłacona do depozytu notarialnego oraz że po zawarciu umowy przyrzeczonej (rozporządzającej już prawem własności udziałów) notariusz przeleje środki na wskazane konto sprzedającego.

Rachunek powierniczy (escrow)

Rachunek powierniczy escrow jest powszechnie stosowany w dużych transakcjach M&A. Działa na podobnej zasadzie jak depozyt u notariusza, przy czym jego rolę przejmuje bank. Umowa rachunku escrow zawierana jest pomiędzy sprzedającym (powiernikiem) oraz bankiem, a wpłacone przez kupującego (powierzającego) środki są pozostawione przez bank do dyspozycji sprzedającego. Zdeponowane na rachunku banku środki finansowe są zwalniane kiedy wystąpią określone w umowie o ustanowienie rachunku warunki wypłaty.

Ubezpieczenie

Coraz bardziej popularnym sposobem zabezpieczenia transakcji, w szczególności większych transakcji M&A oraz transakcji na rynku spółek publicznych, jest ubezpieczenie na wypadek nieprawdziwości oświadczeń i zapewnień złożonych w umowie sprzedaży (tzw. ubezpieczenie W&I, ang. warranty and indemnity insurance).

Ubezpieczenie to stanowi najczęściej element ochrony kupującego, jednak może być również zabezpieczeniem dla sprzedającego. Sprzedawca ponosi odpowiedzialność za nieprawdziwość złożonych oświadczeń i zapewnień (np. co do stanu faktycznego lub prawnego spółki), więc ubezpieczając się w tym zakresie może zminimalizować ryzyko po zawarciu umowy.

Zabezpieczenia na majątku

Zapłatę ceny sprzedaży udziałów można również poprzez ustanowienie zabezpieczeń rzeczowych, tj. bezpośrednio na określonym majątku dłużnika, np. w postaci hipoteki na nieruchomości lub zastawu rejestrowego na rzeczach ruchomych (np. na udziałach w spółce).

Hipoteka jest szczególnie korzystną postacią zabezpieczenia, gdyż nawet wyzbycie się przez nabywcę nieruchomości nie niweczy możliwości zabezpieczenia się niej przez sprzedającego. Oczywiście, aby się zaspokoić z nieruchomości niezbędne będzie uzyskanie prawomocnego wyroku i wszczęcie egzekucji, ale źródło zaspokojenia pozostanie pewne. Należy jednak pamiętać, aby hipoteka najlepiej została wpisana na pierwszym miejscu. W sytuacji istnienia wielu wierzycieli hipotecznych i wpisania hipoteki na dalszym miejscu, cena sprzedaży nieruchomości może nie wystarczyć na zaspokojenie.

Zastaw rejestrowy pozwala natomiast na przejście prawa własności bez konieczności prowadzenia długotrwałego postępowania sądowego, a następnie egzekucyjnego. Jest to więc skuteczne zabezpieczenie, jednak przed jego ustanowieniem należy wcześniej zbadać należycie przedmiot zastawu.

Dobrowolne poddanie się egzekucji

Zabezpieczenie zapłaty ceny nabycia udziałów może również przybrać formę oświadczenia nabywcy o dobrowolnym poddaniu się egzekucji. Składane jest ono w formie aktu notarialnego i samo w sobie stanowi tytuł egzekucyjny, tzn. podstawę do wszczęcia egzekucji po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności. Nie ma więc potrzeby uzyskiwania wyroku sądu, co znacznie skraca czas zaspokojenia. Ostateczna jednak skuteczność tego rodzaju zabezpieczenia zależna będzie od wysokości posiadanego przez nabywcę majątku.

Weksel

Weksel jest zabezpieczeniem, które również skraca czas zaspokojenia się z majątku dłużnika. Uprawnia sprzedającego do uzyskania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, który z chwilą wydania stanowić będzie podstawę do uzyskania zabezpieczenia, np. ustanowienia hipoteki przymusowej czy zajęcia środków na rachunku – oczywiście pod warunkiem, że taki majątek jest w posiadaniu nabywcy udziałów.

Dodatkowo, po upływie terminu do zapłaty kwoty wynikającej z nakazu (dwa tygodnie) można skierować taki nakaz do opatrzenia przez sąd klauzulą wykonalności i rozpocząć prowadzenie egzekucji. Sprzedawca będzie mieć więc dwie drogi zabezpieczenia swoich interesów – ustanowić zabezpieczenie lub prowadzić egzekucję. Formy te się nie wykluczają, a nawet mogą wykorzystane łącznie.

Odpowiednia cena

Sprzedając udziały należy właściwie określić ich cenę, ponieważ nie może ona być za niska. Musi odpowiadać wartości rynkowej udziałów, aby nie narazić się na kwestionowanie przez urząd skarbowy. Organ skarbowy może wezwać strony do zmiany tej ceny oraz do podania uzasadnienia określenia ceny odbiegającej od wartości rynkowej. Jeżeli odpowiedź nie zostanie udzielona lub cena nie zostanie zmieniona albo nie zostaną podane przyczyny wskazania ceny zaniżonej, to urząd sam określi wartość rynkową udziałów na podstawie opinii biegłego.

Zaniżenie wartości udziałów może nawet rodzić odpowiedzialność karno-skarbową z tytułu podania nieprawdy w deklaracjach podatkowych.

Podatki

Z transakcją sprzedaży udziałów wiąże się obowiązek podatkowy. Sprzedający będzie zobowiązany zapłacić podatek PIT w stawce 19%, a kupujący podatek PCC w wysokości 1% ceny. Zbywca będzie mógł swój przychód pomniejszyć o koszty jego uzyskania, np. pierwotną cenę nabycia udziałów oraz koszty obsługi prawnej.

Forma umowy

Co do zasady umowa sprzedaży udziałów musi zostać zawarta przed w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi pod rygorem nieważności czynności prawnej. Wyjątkiem jest umowa sprzedaży udziałów w spółce założonej przez portal S-24. Zbycie udziałów przez wspólnika takiej spółki możliwe przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie S-24. Formularz ten jednak nie pozwala na uregulowanie wszystkich kwestii związanych ze sprzedażą udziałów i wybór tej formy powinien być rozważany tylko w wyjątkowych sytuacjach.

Pozostałe formalności po zawarciu umowy

Sprzedaż udziałów nie musi odbywać się za wiedzą spółki. Należy więc ją o tym fakcie powiadomić. W umowie sprzedaży udziałów można określić, która strona dokona takiego zawiadomienia spółki, w jakim terminie i w jakiej formie. Jest to istotny obowiązek, gdyż miana właścicielka będzie prawnie skuteczna wobec spółki dopiero po jej zawiadomieniu wraz z dowodem sprzedaży udziałów (np. notarialnie poświadczona kopia sprzedaży udziałów). Brak prawidłowego zawiadomienia będzie więc skutkować tym, że za wspólnika wobec spółki cały czas uważa się zbywcę. Przykładowo – zawiadomienia o zwołaniu zgromadzeń wspólników będą wysyłane na adres sprzedającego.

Po otrzymaniu zawiadomienia zarząd spółki powinien dokonać zmian w księdze udziałów, poprzez wykreślenie zbywcy i wpisanie nabywcy, a następnie złożyć wniosek do KRS o zmianę i ujawnienie danych we wpisie spółki.

W sytuacji, gdy udziały w spółce są nabywane przez inną spółkę prawa handlowego, należy zweryfikować czy między tymi spółkami powstał stosunek dominacji. Nabywca będzie miał obowiązek o poinformowaniu spółki zależnej o powstaniu takiego stosunku w terminie dwóch tygodni. Brak wykonania tego obowiązku spowoduje zawieszenie wykonywania prawa głosu z udziałów reprezentujących więcej niż 33% kapitału zakładowego. Jeżeli więc spółka dominująca nabyła 60% udziałów, to na zgromadzeniach nie będzie mogła głosować z pełni posiadanych udziałów. Dodatkowo same uchwały będą zagrożone wadliwością, ponieważ może dojść do nieosiągnięcia wymaganego umową spółki lub ustawą kworum, wskutek czego uchwały powinny zostać uznane za niepodjęte.

Zarząd spółki, której udziały są zbywane, będzie również zobowiązany do zgłoszenia zmian we wpisie do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, jeżeli zajdą do tego podstawy (np. zbywane jest więcej niż 25% ogółu udziałów w spółce).

Podsumowanie

Powyższy wpis omawia jedynie wybrane formy zabezpieczeń interesów sprzedającego udziały. Ostateczny wybór zabezpieczenia każdorazowo zależeć będzie od okoliczności dotyczących stron i danej transakcji. Pod uwagę będą w szczególności brane potrzeby sprzedającego udziały, realne możliwości zaspokojenia się z majątku dłużnika czy koszty ustanowienia zabezpieczenia. Zabezpieczenie wielokrotnie jest przedmiotem trudnych negocjacji między stronami, podczas których każda ze stron będzie dążyć do zabezpieczenia przeciwnych interesów. 

Niezależnie od wyboru zabezpieczenia płatności, w ramach transakcji sprzedaży udziałów należy pamiętać o szeregu formalności, które powinny były zostać spełnione dla ograniczenia wszelkich ryzyk prawnych.

Więcej z kategorii prawo spółek

Artykuł to jednak za mało?

r. pr. Tomasz Derwich

Formularz kontaktowy

Zadzwoń, napisz lub wyślij formularz.

Podczas tego pierwszego kontaktu dowiem się dokładnie jakie są Twoje potrzeby i wyjaśnię jak mogę Ci pomóc.

Administratorem Twoich danych osobowych jest Tomasz Derwich. Dane będą przetwarzane w celu udzielenia odpowiedzi lub kontaktu zgodnie z polityką prywatności.

Obserwuj mnie

Informacje prawne

Specjalizacje

Na skróty

Kancelaria Radcy Prawnego

Tomasz Derwich

ul. I. Paderewskiego 6/5

61-770 Poznań

NIP: 6182057887

REGON: 361662365

Zadzwoń lub napisz do mnie w celu umówienia bezpłatnej konsultacji wstępnej Twojej sprawy - w formie rozmowy telefonicznej lub wideokonferencji online.